01.09.2015-­‐07.09.2015

•

No:

31

KAZAKİSTAN’IN DALGALI DÖVİZ KURU SİSTEMİNE GEÇİŞİ

Dünya piyasalarındaki düşük petrol

fiyatları, Rusya’ya olan yaptırımlar, Rus

rublesinin değer kaybetmesi ile birlikte

Çin’in devalüasyonu birleşince Kazakistan

20 Ağustos 2015 itibariyle yeni bir

para politikası uygulamak ve bu bağlamda

dövizde dalgalı kura geçmek

durumunda kalmıştır.

Kazakistan’ın 2014 yılında düşük bir

büyüme oranı ve nispeten yüksek bir

enflasyon yaşadığı söylenebilir. 2015’in

reel GSYİH büyüme hızı ise düşük yurt

içi talep nedeniyle son beş yılın ortalaması

olan %6’dan %1.5’a düşmüştür.

(2013’te %6, 2014’te %4.3). 2015’in

sonu itibariyle petrol fiyatlarının 53$

olacağı varsayımı altında büyüme

oranının da %1.3 olması beklenmektedir.

Bu düşük büyüme hızı, Şubat

2014’te tengenin devalüasyonunun ve

yılın ikinci yarısında yaşanan petrol fiyat

şokunun bir sonucu olmuştur. Devalüasyon

sonrasında oluşan negatif servet

etkisi, tüketicilerin kredi alma koşullarının

güçleşmesi ve 2013’de reel ücretlerdeki

düşük artış oranının geciken

etkisi nedeniyle özellikle özel tüketim

harcamaları olumsuz etkilenmiştir. 2014

devalüasyonunun bir başka etkisi, yükselen

ithalat fiyatları nedeniyle TÜFE ile

ölçülen enflasyonun Ocak 2014’te

%4.5’tan Aralık 2014’te %7.4’te yükselmesi

şeklinde görülmüştür.

Ayrıca 2014 yılının ikinci yarısından

itibaren petrol fiyatlarının önemli oranda

düşmesi Kazakistan’ın ihracat gelirlerini

etkilediği gibi bütçe gelirlerini de

azaltmıştır. Çünkü Kazakistan’da, devletin

toplam dış gelirinin önemli bir kısmı

ve GSYİH’nın yaklaşık %40’ı petrol

sektöründen gelmektedir. Moody’s e

göre de bu yıl %3 oranında bütçe açığı

beklenmektedir. Ayrıca Çin ve Rusya’nın

Kazakistan’ın ham petrol, demir cevheri

ve metalik ürünlerine olan talebinin

azalması da Kazakistan’ın ihracat gelirlerinde

azalmaya neden olmuştur. Bu

durum döviz kuru üzerinde baskı oluşturmuştur.

Rusya’da yaşanan konjonktürel daralmaya

bağlı olarak düşen petrol fiyatlarının

tenge üzerinde oluşturduğu kısa

dönemli ciddi baskının yanı sıra ayrıca

Rublenin hızlı değer kaybının da tenge

üzerindeki önemli bir baskı unsuru olduğu

üzerinde durmak gereklidir. Geçen

yılın Şubat (1 ruble=4.92 tenge) ayından

beri tenge rubleye karşı Ocak 2015’te

%71 Mayıs 2015’te ise %33 oranında

değer kazanmıştır. Rubledeki reel değer

kaybı Rusya’nın ürettiği malların ucuzlamasına

ve dolayısıyla Kazakistan gibi

partnerlerine ihracatının artmasına

ithalatının ise azalmasına yol açmıştır.

Kazakistan bu baskıya rağmen döviz

kurunda istikrar sağlamaya çalışmış ve

kuru resmi dalgalanma koridorunda

tutmaya çalışmıştır. Bilindiği gibi Kazakistan

Rusya ile 4250 millik bir sınırı

paylaşmaktadır ve Rusya Kazakistan’ın

Avrasya Ekonomik Birliğindeki önemli bir

ticaret partneri olup petrol dışında diğer

Kazakistan mallarının önemli bir pazarıdır.

Diğer taraftan Rusya Kazakistan’daki

tüketim mallarının %70’ini sağlamaktadır.

Bu dönemde Kazakistan

ihraç mallarının fiyatı neredeyse ikiye

katlanmış ve rekabet gücü ciddi oranda

düşmüştür. Rus-Kazak sınırları

arasındaki fiyat farklılıkları, bir çok Kazak

vatandaşı için Rusya’da alış veriş

yapmayı daha cazip hale getirmiştir. Bu

durumdan Kazakistan yerel firmaları

olumsuz etkilenmişlerdir.

Bu koşullar altında Kazakistan Milli

Bankası uzun bir dönem döviz kurlarını

kontrol altında, diğer bir ifadeyle tengedolar

kurunu 1 dolar = 185 tenge (+3

tenge -15 tenge) şeklinde bir koridor

içinde tutmaya çalışmış, fakat 15 Temmuz

2015 tarihinde koridoru genişletmek

(170-198) durumunda kalmıştır. Sabitlenmiş

döviz kurunu sürdürebilmek için,

son iki yılda MB, 28 milyar dolar döviz

rezervlerini kullanmış ve sıkı para politikası

önlemleri almıştır. Fakat toplumda

düşük petrol fiyatları ve Rusya’nın parasının

değer kaybetmesi devalüasyon

beklentisini arttırmıştır. Bir çok Kazakistan

vatandaşı tasarruflarını çok büyük

oranda yabancı para birimine çevirerek

gelecek olası bir devalüasyonu hesaba

katmış ve bir anlamda bu beklentiyi

satın almış durumdadır. Paranın klasik

fonksiyonlarından hesap birimi, değişim

aracı ve tasarruf aracı olması fonksiyonlarını

mevcut durumda ancak doların

karşılıyor olması, kısmen Kazak ekonomisinde

bir dolarizasyon sürecinin yaşanmasına

neden olmuştur. Bir örnek

vermek gerekirse, Aralık 2014’te, hanehalkı

banka hesaplarının üçte biri tenge

cinsinden olmuştur. Bu miktarın bankaların

tenge kredilerini devam ettirmek

için yeterli olması zordur. Çünkü 2014

sonu itibariyle tüm banka kredilerinin

yaklaşık %70’i tenge cinsindendir. 2015

yılında Kazakistan’da finansal sistem

kontrol politikasının en temel amacı,

ekonomide ulusal paranın rolünü güçlendirmek,

bu amaçla bankaların tenge

cinsinden verilen borç verme miktarlarını

arttırmak, ve bankacılık sektörünü tekrar

harekete geçirmektir. Bu da bankaların

sıkıntılı varlıklarını azaltılması ile gerçekleştirilebilecektir.

Ülkeler özellikle rekabet güçlerini ayarlamak

istediklerinde döviz kurları bir

politika aracı olarak kullanılabilmektedir.

Ayrıca zaman zamanda ülkeler bozulan

dış dengelerini ve azalan döviz rezervlerini

düzenlemek için de döviz kuru ayarlamaları

yapmak zorunda kalmaktadırlar.

Kazakistan’ın bir diğer önemli

ticaret partneri Çin’in yaptığı devalüasyonun

ardından, döviz ve altın rezervlerini

daha fazla kullanmamak ve ortaya

çıkan rekabet gücü kaybını telafi etmek

için Kazakistan’ın önlem alması gerekmiştir.

Hükümet ve Merkez Bankası 20

Ağustos 2015’den itibaren dalgalı döviz

kuruna geçişi öngören yeni para politikasını

uygulamaya başlamıştır. Bu

bağlamda MB artık döviz kuru hedeflemesi

politikası yerine enflasyon hedeflemesi

politikasını takip edecek, finansal

istikrar ve fiyat istikrarı için gerektiğinde

müdahale edebilecektir. Bu şekliyle

Kazakistan, geçen yıldan itibaren rublenin

dalgalanmasına izin veren ve enflasyon

hedeflemesi rejimi politikası uygulayan,

fakat gerektiğinde müdahale eden

Rusya ile de daha uyumlu bir politika

izlemiş olmaktadır.

Dış ticaretteki mevcut yapı veri iken

dünya ekonomisindeki konjonktürel

durumun yanı sıra Rusya’nın ekonomik

yapısı dikkatle izlenmeye devam edilecektir.

Çünkü Ruble ciddi bir değer kaybı

yaşamaya devam etmektedir. Petrol

fiyatlarının son zamanlarda ani düşüşü

de ihracattaki rekabet gücünün

aşınmasına yol açmıştır. Dalgalı kur

sistemi olsa da bir nevi komşuyu zarara

uğratma politikası sonucu doğuran Rus

rublesinin değer kaybına karşı önlemler

alınmaya devam edilmelidir. Avrasya

Ekonomik Birliği Anlaşmasının 29. Maddesinde,

eğer birlik ekonomik güvenlik

açısından bir risk yaratırsa, geçici ithalat

kısıtlamalarına gidilebileceği belirtilmektedirler.

Bu önlemlerin kapsamları

ve zamanları Kazakistan’ın ticaret dengesi

hassas bir şekilde değerlendirilerek

belirlenmelidir.

Sonuç olarak ifade edilmelidir ki, mevcut

kriz muhtemelen Kazakistan’ı, önceliklerini

yeniden tanımlamaya ve önemli

reformlar yapmaya yönlendirecektir.

Düşük petrol fiyatları, tenge üzerinde

kaçınılmaz olarak değerini kaybetme

yönünde baskı oluşturmaktadır, fakat

yaşanan bu maliyetler Kazakistan’ı daha

bir endüstrileşmiş ve daha az petrole

dayanan bir ekonomi olmasına doğru

evrilten reformlarla dengelenebilmelidir.

• Belarus’da Merkez Seçim Kurulu’nun

raporuna göre, Belarus’un

mevcut cumhurbaşkanı

Alexander Lukashenko ile birlikte

Nikolay Ulakhovich, Sergei Haidukevich

ve Tatiana Korotkevich’in

cumhurbaşkanlığı seçimlerine

katılmalarını destekleyen

100,000’in üzerinde imzanın

ardından, adı geçen siyasetçiler,

resmi olarak aday olmuşlardır.

Cumhurbaşkanlığı seçimi 11 Ekim

2015 tarihinde gerçekleştirilecektir.

• Ukrayna Cumhurbaşkanı Petro

Poroshenko, Kasım 2015’de ilk

kez gerçekleştirilecek olan yerel

konseylerin ve özerk hükümetlerin

başkanlarının seçimine yönelik organizasyonla

ilgili Ukrayna Mevzuatı’nda

yapılacak kanun değişikliğini

imzalamıştır.

• Azerbaycan Savunma Bakanlığı,

Türk-Azeri hava kuvvetlerinin ortak

gerçekleştirdikleri “TurAz Qartali

2015” adlı taktik tatbikatının 18 Eylül’e

kadar devam edeceğini duyurmuştur.

Ortak askeri işbirliği

planının bir parçası olarak tatbikat,

askeri teknik ve askeri eğitim alanlarında

işbirliğinin geliştirilmesi

üzerinde odaklanmıştır.

• Tacikistan’ın başkenti Duşanbe’nin

10 km. doğusunda yer

alan Vakhdat’daki askeri güçlere

yapılan silahlı saldırıdan sorumlu

tutulan eski savunma bakan

yardımcısı Abdulkhalim Nazarzoda’ya

karşı harekat düzenlenmiştir.

• Savunma endüstrisi alanında

işbirliğine yönelik Türk-Kazak komisyonunun

8. toplantısı Astana’da

gerçekleştirilmiştir. Kazakistan

ve Türkiye Savunma Bakanlıklarından

temsilciler, otomatik

kontrol sistemleri, silah ve cephanenin

modernizasyonunda ortak

hareket etme, havacılık elektroniği,

helikopterler, silah ve askeri

teçhizatın yurt içi üretimi alanlarında

işbirliğine yönelik gelişmeler

üzerinde görüşmüşlerdir.

• Çin Savunma Bakanlığı Sözcüsü

Yang Yujun, Çin’in askeri personel

sayısının 300,000 kişi daha

azaltılmasıyla azaltma sürecinin

tamamlanacağını duyurmuştur.

Personel azaltımı, özellikle eski silahlarla

donatılmış birimleri ve idari

personeli etkileyecektir.

• Kazakistan doğal gaz sektörü

ulusal operatör şirketi KazTrans-

Gas, Karagan kömür havzasında

metan kömür keşfi sürecinin ilk

safhasına başlamıştır. KazTrans-

Gas 7 adet kuyu sondajı gerçekleştirmeyi

planlamıştır. İlk keşif

safhası 2016’da tamamlanacaktır.

• Rus doğal gaz ulusal şirketi Gazprom,

Ağustos 2015’te Türkiye ve

Avrupa’ya ihraç ettiği doğal gaz

miktarını %22 oranında arttırarak

2014’ün aynı dönemine kıyasla

11.13 milyar metreküpten 13.6

milyar metreküpe çıkarmıştır.

• Iran’ın petrol üretimi Ağustos

2015’de günlük 50,000 varil artarak

2.9 milyon varile çıkmış ve son

3 yılın en yüksek seviyesine

ulaşmıştır.

• Kırgızistan Cumhurbaşkanı Almazbek

Atambayev’in İran’a

yaptığı ziyarette, Atambayev ve

İranlı mevkidaşı Hassan Rouhani,

Kırgızistan’da hidroelektrik santraller

kurma konusunda işbirliği

yapmaya yönelik anlaşmaya

varmışlardır. Taraflar ayrıca Çin –

Kırgızistan – Tacikistan - Afganistan

- İran demiryolu projesinin uygulanması

ile ilgili görüşmelerde

bulunmuşlardır.

• Tacikistan Cumhurbaşkanı Emomali

Rakhmon’un Çin ziyareti

sırasında Tacikistan Merkez Bankası

ve Çin Merkez Bankası 3.2

milyar yuan (500 milyon dolar) değerinde

bir para birimi swapı anlaşması

imzalamışlardır. Anlaşma

3 yıl geçerli olacak ve iki taraflı anlaşmalara

bağlı olarak süre

uzatılabilecektir.

• Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan

Nazarbayev, Çin’e yaptığı

ziyarette Çin Cumhurbaşkanı Xi

Jinping ile ikili görüşmelerde bulunmuşlar

ve aralarındaki kapsamlı

stratejik işbirliğinin yeni

aşamasıyla ilgili bir Ortak Deklerasyon’a

imza atmışlardır. Ziyarette

ayrıca iki taraflı 11 adet hükümetlerarası

ve ticari anlaşmalar

imzalanmıştır. Üç gün süren ziyarette

onaylanan 45 ortak projenin

toplam maliyeti 23 milyar dolara

ulaşmaktadır.

• Türkmenistan Cumhurbaşkanı

Gurbanguly Berdimuhamedov’un

Afganistan ziyaretinde, Türkmenistan

Maliye Bakanlığı ve Afganistan

Finansal Denetim Dairesi,

finansal verilerin değişiminde işbirliği

yapılması, enerji sektöründe

işbirliğinin daha fazla geliştirilmesi,

spor alanında işbirliğinin geliştirilmesi

ve fen ve teknoloji alanında

anlaşma yapılması ile ilgili bir Mütabakat

Anlaşması imzalamışlardır

• Rusya Devlet Başkanı Vladimir

Putin’in Çin ziyaretinde iki ülke liderleri

iki taraflı anlaşmalar imzalamışlardır.

Ayrıca Rus doğal gaz

ulusal şirketi Gazprom ve Çin Ulusal

Petrol ve Gaz Şirketi (CNPC)

arasında Rusya’dan Çin’e

yapılacak doğal gaz arzı ve boru

hattı inşası ile ilgili bir Mütabakat

Anlaşması imzalanmıştır. Bu anlaşma

çerçevesinde Gazprom ve

CNPC doğal gaz arz projesi (teslim

şartları ve doğal gaz teslim

noktası dahil) ile ilgili araştırma

yapmak üzere ortak bir çalışma

grubu oluşturacaklardır.

• Kırgızistan Cumhurbaşkanı Almazbek

Atambayev’in Çin ziyaretinde

taraflar arasında 2015-

2025 dönemi için bir işbirliği programı

yapılmıştır. Program, 2015-

2020 dönemi için bir sınır ötesi işbirliği

programını ve yol şebekesinin

rehabilitasyonu için 350 milyon

yuan tutarında bir hibe sözleşmesini

içermektedir.

• Rusya Maliye Bakanlığı, Rusya’nın

Rezerv Fonu’nun Ağustos

2015 itibariyle %9.2 oranında artarak

4.7 trilyon rubleye (69.4 milyar

dolar) ve Ulusal Refah Fonu’nun

da %11.5 oranında artarak 4.904

trilyon rubleye (72.5 milyar dolar)

ulaştığını duyurmuştur.

• Ukrayna Parlamento binası önünde

çıkan çatışmalarda ve el bombasının

yol açtığı patlamada yaklaşık

100 kişi yaralanmıştır. Ukrayna

Anayasası’nda değişiklik

yapılması aleyhtarı olan 3,000’in

üzerinde kişi ise polisle çatışmıştır.

• Çin’in Japonya’ya Direniş Savaşı’nın

ve II. Dünya Savaşı’nın

sona ermesinin 70. Yıldönümleri

nedeniyle Pekin’de bir askeri tören

düzenlenmiştir. Yaklaşık 50 ülkenin

liderleri ve üst düzey yetkilileri

bu törende yer almıştır.

• Kazkosmos’dan yapılan açıklamaya

göre Kazak kozmonot Aydin

Aimbetov Uluslararası Uzay İstasyonu’na

(ISS) ulaşmak üzere yola

çıkmıştır. 2 Eylül’de başlayan

Aimbetov’un ISS’ye yolculuğunun

20 gün sürmesi ve 22 Eylül’de sona

ermesi planlanmaktadır.

Politika, Dış İlişkiler ve Güvenlik

Prepared by Nevzat Simsek, Lidiya Parkhomchik, Hayal Ayca Simsek,

Zhuldyz Kanapiyanova.

Meiramgul Issayeva

Ekonomi, Finans ve Enerji

Toplum ve Kültür