Türkiye’nin Millî Mücadele dönemi, kendi içerisinde birçok kahramanlık ve dayanışma konularını barındırmaktadır. I-Dünya Savaşından anlaşmalarla yenik ayrılan Osmanlı Devleti, 1919 senesinin 19 Mayıs’ında Samsun’a ayak basan Gazi Mustafa Kemal Atatürk ile küllerinden yeniden doğacak olan, Türk Milletinin kaderinin çizildiği bir sürece girmiştir.

Bu süreç esnasında, Anadolu güneyden, batıdan, doğu sınırlarından kuşatılmış, Ankara’da kurulan hükümet bağımsızlık ve yeni kurulacak olan ‘Türkiye Cumhuriyeti’nin şeklini-temellerini atma çabasındadır.

Osmanlı Devleti’nin birçok cephede savaşması ve Anadolu’da cereyan eden isyan ve azınlıkların toprak talepleri, Müslüman-Türk ahalisini çok yıpratmış; açlık, terör, kaos, yılgınlık hat safhaya çıkmıştır. Kısacası, Anadolu tam bir yangın yeridir. Bu gidiş hatta dur diyecek umut; Ankara’da kurulan meclis ve meclisin alacağı ileriye dönük kararlardır.

Her yandan kuşatılmış olan Anadolu, bağımsızlık mücadelesi ve yeniden küllerinden doğmak için soy ve din bağı ile bağlı bulunduğu kardeşlerinden yardıma muhtaç bir vaziyettedir. Anadolu’da milli mücadele için toplanan ordunun; giyim, iaşe, silah gibi birçok noksanlığı bulunmaktadır. Tüm bu vahim hal karşısında, Ankara Hükümeti’nin başında bulunan Gazi Mustafa Kemal, başta Azerbaycan, Pakistan, Özbekistan olmak üzere birçok ülkeden yardım ister.





Azerbaycan, Anadolu’da yapılan Millî Mücadele için çok önemli yardımlar yapmıştır. 1921 yılı içinde Türk ordusunun art arda kazandığı Birinci ve İkinci İnönü Savaşları, Azerbaycan’da büyük bir coşkuya sebep olmuştur. Nerimanov’un özel emriyle Azerbaycan Cumhuriyeti Dışişleri Bakanı Mirze Davut Hüseyinov, bu münasebetle TBMM Başkanlığına çektiği telgrafta “emperyalizme karşı kazandığı büyük zaferden dolayı, kardeş Türk halkını, TBMM’sini ve onun Reisi Mustafa Kemal Paşa’yı, Azerbaycan Sovyet Sosyalist Halk Cumhuriyeti adına kutluyor ve tebrik ediyoruz.” Dedikten sonra, Azerbaycan halkının bu zaferin şerefine, 30 vagon petrol, 2 vagon benzin, 8 vagon gaz yağı gönderdiğini bildirmiştir.

Azerbaycan Sovyet Hükümeti yine Mayıs 1921’de, Azerbaycan Dışişleri Komiseri Hüseyinov’un, Kazım Karabekir’e çektiği telgrafta; Şahtahtinski’nin teklifi üzerine, Türkiye’nin bağımsızlık mücadelesinde hayatlarını kaybetmiş askerlerin yetim çocukların barınacağı sığınaklar (yetimhane) için, her ay düzenli olarak üç tank gaz yağı gönderilmesi hakkında karar aldıklarını bildirmiştir.



(Neriman Nerimanov)

Yine Nerimanov’un özel emri üzerine Azerbaycan Hükümeti, hiçbir talebi olmadığı halde TBMM Hükümetine 62 vagon petrol göndermiştir. Yine aynı ay içinde Azerbaycan Dışişleri Bakanı M.D. Hüseyinov, TBMM Başkanlığına gönderdiği bir mektupta, “Bundan sonra Azerbaycan Hükümeti kardeş Türk halkına yürüttüğü bağımsızlık savaşı müddetince her ay 62 vagon petrol ve 3 vagon gaz yağı göndermeyi taahhüt ediyor.” diye yazmıştır. Azerbaycan, Nerimanov’un başkanlığı döneminde bu taahhüdüne sonuna kadar sadık kalmıştır.

Azerbaycan Hükümetinin 2 Ekim 1922’de Anadolu fakirlerine yardım teşkili ile uğraşacak özel bir komisyon kurması, aynı zamanda Azerbaycan Türk basınında savaş halinde olan Türkiye’ye mali ve silah yardımını hızlandırmakla “Misak-ı Milli” ilkelerinin katiyetle desteklenmesi, o devir için çok önemliydi. Anadolu Türklerinin geçirdiği sıkıntılı döneme kayıtsız kalmayarak, Türkiye halkı ile ilgili haberlere sütunlarında sık sık yer veren, Bakü’de Latin harfleri ile yayın yapan “Yeni Yol” gazetesi, Azerbaycan halkına yaptığı bir çağrıda şöyle yazıyordu: “Mustafa Kemal’in askerlerinin tek başlarına mücadele ettiği bir dönemde Anadolu’da ki Türk kardeşlerimize yardım etmeli, iaşe toplamalı ve gerekirse gidip orada canımızı feda etmeliyiz…”



(Gazi Paşa ve Kazım Karabekir Paşa)

Mustafa Kemal Paşa, 1921 yılında Azerbaycan Başkanı Nerimanov’a bir mektup göndererek borç para talebinde bulundu. Mektup 17 Mart 1921 tarihinde TBMM Bakü büyükelçisi olan Memduh Şevket Bey tarafından Nerimanov’a ulaştırıldı. Nerimanov Azerbaycan hükümeti içinde bazı bakanların karşı çıkmalarına rağmen, Mustafa Kemal Paşa’nın isteğine olumlu cevap verdi. Derhal hazırda bulunan 500 kilo altın Ankara’ya ulaştırıldı. TBMM Hükümeti bu altının 200 kilosunu devlet bütçesine ayırdı. Geriye kalanı ise, silah ve mühimmat alımı için kullanıldı. Daha sonra Azerbaycan Hükümeti tarafından Rusya’dan alınan 10 milyon altın ruble, yine Nerimanov tarafından Ankara’ya gönderildi.



(Mirze Davud Hüseyinov)

Nerimanov, 23 Mart 1921 tarihinde, Atatürk’e yazdığı cevap mektubunda, birbiri ardınca kazanılan savaşlar ile Türk halkının emperyalizmden kurtulma günlerinin yaklaştığının, bu yüzden bu başarıları kazanan TBMM Hükümetini, onun başkanını ve kahraman Türk ordusunu kutladığını bildirdikten sonra; “Paşam, Türk Milletinde bir anane vardır; kardeş kardeşe borç vermez, kardeş, her durumda kardeşinin elinden tutar. Biz kardeş halklarız, her zaman ve her şartta birbirimizin elinden tutacağız, bugün yaptığımız bir kardeşin yaptığından başka bir şey değildir” diyordu.

Azerbaycan’ın Türk Milletine ve Millî Mücadeleye yapmış olduğu katkıların bir bölümü bu şekildedir.

Mazinin tozlu sayfalarında her daim anımsanması gereken bu fedakârlık ve kardeşlik, Türk Milleti var oldukça asla unutulmaması gereken ve gelecek nesillerimizin hafızasına ise kazımamız lazım gelen yaşanmışlıklardan bir tanesidir.

İki kardeş devlet; Türkiye ve Azerbaycan’ın kahraman evlatlarına selam olsun!



Saygı ve Sevgilerimle

Emrah BEKÇİ

Yazar / Yönetmen