Afganistan Türkmenleri

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Afganistan Türkmenleri

Toplam nüfus

200.000 +

Önemli nüfusa sahip bölgeler

Diller

Türkmence

Din

Sünni İslam

İlgili etnik gruplar

Türkmenler, Afganistan Özbekleri

Afganistan Türkmenleri[1][2][3][4][5] (kendilerince اوغانستان تركمنلرى ; Türkmence Owganystan Türkmenleri Овганыстан Түркменлери), Afganistan'da Afgan Türkistanı ya da Güney Türkistan denen kısmında, çoğu Türkmenistan sınırına yakın, bir kısmı da İran (Meşhed) sınırında yaşayan Türkmenlerin bir kolu olan Türk halkı. Sünni Müslüman olup Afganistan Özbeklerinden sonra Afganistan Türklerini oluşturan ikinci büyük halktır. Özbeklerin aksine yerleşik değil göçebedirler[6] ve hayvancılıkla geçinirler.[7] 1885 yılında Rusya ve Afganistan arasında yapılan sınır tespitinden sonra Türkmenistan Türkmenleri ile Horasan Türkmenlerinden ayrılmışlardır. Afganistan Türkmenlerinin başlıca urukları Ersarı, Çavdır, Yamut, Göklen, Teke, Sarık, Salur ve Abdal uruklarıdır. En büyükleri Ersarı uruğudur.



İçindekiler [gizle]

1 Nüfus

2 Grupları

3 Dil

4 Kaynakça

Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]

1990 lardaki nüfusu 200.000 kişidir.[8] Nüfusları hakkında 600.000'den 1.000.000'a kadar varan tahminler vardır.[9] Afganistan’da yapılmış olan nüfus sayımlarında Türkmenlerin yaşadığı bazı köy ve kasabalar nüfusa dahil edilmemiştir ve Türkmen kadınlarının neredeyse hiçbiri nüfusa kayıtlı değildir ve Afganistan Türkmenlerinin sayısı 3 milyon olarak tahmin edilmektedir.[10]



Grupları[değiştir | kaynağı değiştir]

İsveçli diplomat ve Türkolog Gunnar Jarring Afganistan Türkmenlerini beş gruba ayırır:[11]



Salur Ogurcik'in neslinden gelenler: 140 kola ayrılan Yomutlar, 110 kola ayrılan Salurlar, Sarıklar ve Tekeler.

Oğuz Kağan'ın neslinden gelenler: 78 kola ayrılan Göklenler, 50 kola ayrılan Çavdurlar, Hataplar, Mukriler, Karkınlar, Ersarılar, Bayatlar, Agarlar, Ogurcaliler.

Türkmenleşmiş olanlar: Bu gruptakiler 55 kola ayrılmaktadır.

Sunçı, Nuhurlı, Anaulı, Murça aşiretleri.

Oğuz menşeinden gelmeyen yeni teşekkül etmiş aşiretler.

1930'lu yıllarda Sovyetler Birliği'nden göç eden Türkmenler ise Andhoy'a yerleşmişlerdir, ticaret ve işçilikle geçinirler.[9]



Dil[değiştir | kaynağı değiştir]

Türkmenistan’dan sonra Türkmence ile en fazla yazılı eser Afganistan’da verilmektedir. Ancak Afganistan’da verilen bu eserlerde standart Türkmenistan Türkmencesinde görülmeyen birçok şekil bilgisi (fiil çekim ekleri ve fiilimsiler ile isim çekim ekleri) özelliği kullanılmaktadır. Bu şekillerin çoğu Oğuz grubu Türk yazı dillerinde görülmeyen şekiller olup, Çağatay-Özbek yazı dili koluna ait özelliklerdir.[12]



Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Emrullah Güney, Göçer-Konar Kaşgaylar, Afganistan Türkmenleri, Doğu Türkistan Uygurları

^ Bozkırın Cesur Atlıları: Afganistan Türkmenleri. Yazanlar: Sabrina ve Roland Michaud (National Geographic Dergisi, Kasım 1973) Çeviri: Doç. Dr. Yalçın İzbul (1983)

^ Kapalıçarşı’nın Afgan sokağı... (= Aslında Afganistan Türkmenleri daha çok Kuzey Afganistan’da yer alan Meymene ve Hindukuş eteklerinde yaşıyor)

^ Afganistan Türkmenleri Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Derneği

^ TRT AVAZ : Türkistan Yollarında Afganistan Türkmenleri (Video)

^ L. Dupree (July 1982), "Afghanistan: (iv.) ethnocgraphy", in Encyclopædia Iranica, Online Edition 2006.

^ Afganistan Ülke Profili. Orman Genel Müdürlüğü, Dış İlişkiler, Eğitim ve Araştırma Dairesi Başkanlığı, Bölgesel ve İkili İlişkiler Şube Müdürlüğü

^ Peter R. Blood, ed. Afghanistan: A Country Study. Washington: GPO for the Library of Congress, 2001.

^ a b Afganistan Türkleri

^ Dünya Türkmenleri Eğitim Vakfı: Afganistan Türkmenleri

^ Jarring, Gunnar (1939). On the Distribution of Turk Tribes in Afganistanç An Attempt at a Preliminary Classification. 104 pp. Lunds Universitets Arsskrift, N.F. Avd. 1, Bd. 35, Nr. 4, Lund, 1939

^ Öztürk, Rıdvan (2010). Afganistan Türkmencesinde Standart Türkmence Dışı Şekiller. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türkiyat araştırmaları Dergisi, sayı: 28 - Güz, Konya 2010

***



Türkistan

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Bu madde Türkistan adlı coğrafi bölge hakkındadır. Başlığın diğer anlamları için Türkistan (anlam ayrımı) maddesine bakabilirsiniz.



Türkistan, Orta Asya'da, Özbekistan, Kazakistan, Türkmenistan, Tacikistan, Rusya ve Çin topraklarının bir kısmını kapsayan çoğunlukla Türk halkların yaşadığı coğrafi bir bölgedir.

Türkistan (Farsça: ترکستان Torkestān; anlam: Türklerin oturduğu yer Arapça: Bilad al-Turk), Orta Asya'da batıda Hazar Denizi ve Aşağı Volga'dan başlamak üzere doğuda Moğolistan'daki Altay Dağlarına, güneyde Kopet - Hindukuş - Kuenlun dağlarına, kuzeyde Aral ve Balkaş göllerinin ötesinde Kırgız bozkırına kadar uzanan yüzölçümü 6 milyon km²'den geniş coğrafi ve tarihi bölge.[1] Nüfusu 2001 yılı itibarıyla 43.210.802.



İçindekiler [gizle]

1 Coğrafi konum

1.1 Batı Türkistan

1.2 Doğu Türkistan

2 Etnik gruplar

3 Tarihçe

3.1 Rusya İmparatorluğu

3.2 Rus Devrimi

3.3 Şiirlerde Türkistan

4 Galeri

5 Ayrıca bakınız

6 Kaynakça

7 Dış bağlantılar

Coğrafi konum[değiştir | kaynağı değiştir]

Bölge Batı ve Doğu Türkistan olarak ikiye ayrılmaktadır.



Batı Türkistan[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana maddeler: Batı Türkistan ve Afgan Türkistanı

Batı Türkistan; bugünkü Özbekistan, Türkmenistan, Kırgızistan, Tacikistan'ın tamamı ile Kazakistan'ın büyük bir bölümü ve Afganistan'ın bir kısmını kapsamaktadır. Batı Türkistan'ın Afganistan'da bulunan bölümü Afgan Türkistanı olarak anılır ve Mezar-ı Şerif ve civarından oluşur.



Bunun dışında Anadolu ile Batı Türkistan arasında kalan İran'ın kuzey bölgesine de İran Türkistanı denmektedir. Aras ırmağının Hazar denizine döküldüğü noktadan başlayarak İran'ın kuzeybatı, kuzey ve kuzeydoğu bölgeleri olan Azerbaycan, Mazenderan, Türkmen sahrası ve Horasan'ı da içine alan bölge yaklaşık 800 bin km² olup 40 milyona yaklaşan Türk nüfus yaşamaktadır.[kaynak belirtilmeli]



Kuzeyde Doğu Rusya'dan başlayıp Ural dağlarına, güneyde Aras Irmağı ve Karadeniz sahillerine, batıda Moldova Gagauzeli ve doğuda Ural dağları ile Hazar denizinin sınırlarını oluşturan bölgeye de Türkeli denmektedir. Bazı coğrafyacılar Türk Dünyasını Türkiye ve Türkistan olarak iki ana bölgeye ayırmaktadır. Türkeli olarak anılan bölge ise daha çok Türkiye'nin etki alanı olarak kabul edilmektedir.[kaynak belirtilmeli]



Doğu Türkistan[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: Doğu Türkistan

Doğu Türkistan, Çin Halk Cumhuriyeti'ne bağlı olan daha çok Uygur Türklerinin yaşadığı Sincan Uygur Özerk Bölgesi topraklarına verilen isimdir.



Etnik gruplar[değiştir | kaynağı değiştir]

Nüfusun çoğunluğunu bölgenin asli unsuru olan Türk halkları (Türkmenler, Özbekler, Kazaklar, Uygurlar, Kırgızlar, Karakalpaklar) ve ikinci sırada İran halkları (Tacikler, Afganlar, Farslar) oluşturur. Bunun haricinde uzun süren Rusya İmparatorluğu hakimiyeti boyunca yerleşen Ruslar, Ukraynalılar, Almanlar ve SSCB döneminde sürgün edilerek yerleştirilen Kırım Tatarları, Ahıska Türkleri gibi pek çok etnik grup yaşamaktadır. Çin tarafından ise Doğu Türkistan'ın kontrolü için çok sayıda Çinli bölgeye yerleştirilmiştir.[2] Bütün istila, işgal, sömürgelere rağmen yine de Türkistan coğrafyasında Türkler nüfus çoğunluğuna sahiptir. Kazakistan'da Türk nüfusu hızlı artış[3] gösterip % 70'i geçmiştir. Özbekistan'da % 90'ı, Kırgızistan'da % 90'i, Türkmenistan'da % 95'i, Tacikistan'da % 25'i, Doğu Türkistan'da % 55'i, Tuva'da % 85'i aşmış durumda bulunan Türk nüfus oranı yer alır.[4]



Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Rusya İmparatorluğu[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: Türkistan Genel Valiliği

Çarlık Rusya bölgeden bir dönem Туркестан (Okunuşu=Turkéstan) diye bahsetmiştir.[5]



Rus Devrimi[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana maddeler: Türkistan Müslüman Konseyi ve Türkistan Milli Özerk Hükûmeti

1917'de eski Buhara, Hive ve Hokant hanlıkların topraklarında Türkistan adında özerk yapı oluşturmuşlardı.



Şiirlerde Türkistan[değiştir | kaynağı değiştir]

Kazak Türklerinin milli şairi Magcan Cumabay'ın Türkistan[6] şiiri bütün Türkistan coğrafyası ve Türk Dünyasında iyi bilinir. Mehmet Buğra'nın Vatan Bizimdir (Vatan Bizningdir)[7] adlı şiirinde de Türkistan en iyi şekilde tasavvur edilir.



Galeri[değiştir | kaynağı değiştir]



Rusya İmparatorluğunun Türkistan Genel Valiliği (1900)





Rusya İmparatorluğunun Orta Asya Bölgesi (1900)

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Soğdiana

Maveraünnehir

Harezm

Horasan

Oğuzlar

Türk halkları

Türk dilleri

Türk devletleri

Türk dünyası

Türk birliği

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Cevat R. Gülsoy, 'Türkistan', Türk Ansiklopedisi, C. 32, Milli Eğitim Basımevi, Ankara, 1983, s. 309.

^ "Doğu Türkistan'ı tanıyor muyuz?". Yeni Şafak. 11 Temmuz 2009. 13 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mart 2012.

^ Kazakistan nüfus değişimi http://web.firat.edu.tr/sosyalbil/dergi/arsiv/cilt11/sayi1/099-114.pdf

^ Ülke wikipedileri

^ http://en.wikipedia.org/wiki/Turkestan_Autonomous_Soviet_Socialist_Republic)

^ Türkistan şiiri http://www.turkbirlik.gen.tr/lang-tr/medeniyet/siir/122-kazakca-siirler/485-turkistan.html

^ http://turkistan.ihh.org.tr/mars.html

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Türkistan'a hoşgeldiniz

Türkistan belgeleri, edebiyatı, Teksas Teknoloji Üniversitesi

Stub icon Asya coğrafyası ile ilgili bu madde bir taslaktır. Madde içeriğini geliştirerek Vikipedi'ye katkıda bulunabilirsiniz.

[gizle] g t d Türk konuları

Diller

Afşarca Ahıska Türkleri Altayca Eynuca Azerice Başkurtça Bulgarca Çağatayca Çulımca Çuvaşça Kumanca Dolganca Fuyü Gırgısca Gagavuzca Hakasça Halaçça Hazarca Horasan Türkçesi Hunca İli Türkçesi Karaçay-Balkarca Karayca Karakalpakça Karamanlıca Kazakça Kırım Tatarcası Kıpçakça Kırımçakça Kumukça Kıpçak grubu Kırgızca Nogayca Eski Türkçe Osmanlı Türkçesi Özbekçe Peçenekçe Kaşkayca Salarca Şorca Tatarca Tofaca Avar Türkçesi Türkçe Türkmence Tuvaca Urumca Uygurca Yakutça

Flag of the Turkic Council

Halklar

Altaylar Avarlar Azeriler Balkarlar Baraba Tatarları Başkurtlar Çiğiller Çulımlar Çuvaşlar Dolganlar Gagavuzlar Hakaslar Halaçlar Hamedan Türkleri Hazarlar Horasan Türkleri Hunlar Karaçaylar Karakalpaklar Karaylar Karluklar Kaşkaylar Kazaklar Kırgızlar Kıpçaklar Kırımçaklar Kırım Tatarları Kimekler Kumanlar Kumuklar Naymanlar Nogaylar Oğuzlar Ön Bulgarlar Öngütler Özbekler Peçenekler Sabirler Salarlar Tatarlar Telengitler Teleutlar Tofalar Türgişler Türkler Türkmenler Tuvalar Urumlar Uygurlar Yağmalar Yakutlar Yenisey Kırgızları Yugurlar

Siyasetler

Atatürkçülük Türkçülük Turancılık

Kökenleri

Türkistan Tarih Zaman çizelgesi (500-1300) Göçler Bozkır imparatorluğu Tanrı Dağları / Altay Dağları Ötüken

Yer

Egemen devletler

Azerbaycan Kazakistan Kırgızistan Kuzey Kıbrıs1 Özbekistan Türkiye Türkmenistan

Özerk bölgeler

Altay Cumhuriyeti Başkurdistan Çuvaşistan Gagavuzya Hakasya Kabardino-Balkarya Karaçay-Çerkesya Karakalpakistan Nahçivan Sincan Uygur Tataristan Tuva Yakutistan

Araştırmalar

Eski Türk alfabesi Ana Türkçe Türkiyat

Dinler

Türk mitolojisi Şamanizm İslam Alevilik Batınilik/Hurûfilik-Bektaşilik Melamilik/Kalenderilik-Bektaşiler Kadirîlik/Rüfailik-Halvetilik/Bayramiler Zahidilik/Safevilik-Kızılbaşlar Tengrici hareket Tengricilik

Eski sporlar

Kız-Börü Cirit Kokpar Ciğit

Kurumlar

Türk Keneşi Uluslararası Türk Kültürü Teşkilatı (TÜRKSOY) Avrasya Askeri Statülü Kolluk Kuvvetleri Teşkilatı (TAKM)