Pek çok Kütahyalının gururudur. 17. Yüzyılda at sırtında dünyanın pek çok yerini gezmiştir. En önemli eseri Seyahatname’ dir. 2011 yılında O’nun 400.yılını kutluyoruz. UNESCO tarafından anma yılı ilan edildi. Hoş UNESCO akıl edipte anma yılı takvimine kaydetmemiş olsaydı da bu aziz milletin hafızasında hep yer edecektir.

Kültür ve Turizm Bakanlığının resmi internet sayfasında 1611 yılında İstanbul’da doğduğu yazmakta. Pek çoğumuz O’nu Kütahyalı biliriz. Bu konuyu biraz araştırdım, birazda Kütahyalının nabzını yokladım. “Olur mu gardaşım Bakanlık ne bilcek, Evliya Çelebi Kütahyalı” diyenlerim olduğunu yazmadan geçemeyeceğim.

Kütahya’nın Devlet Hastanesi Ek Binasının hemen yanından upuzun bir bayır var. Onun devamında azcık sol yaptığınızda tekrar bir bayır görürsünüz. O bayırın ortalarında sağda bir türbe ve türbenin dibinde de “Evliya Çelebi Müzesi” sini görürsünüz. O mevkiye Zeryen Mahallesi denir. Kütahya’ya gittiğinizde Zeryen Mahallesinde Evliya Çelebi’nin türbesi varmış, nerede diye sorarsınız türbeyi ve müzeyi hemencecik bulursunuz. Oranın Evliya Çelebi’nin dedesine ait olduğu söylenmektedir. 2011 yılının Evliya Çelebi yılı olması beni çok sevindiriyor. Sebebi UNESCO’nun kutlama takviminde yer alması değil. Tek sebebi dünya bize, değer yargılarımıza, hayran olduğunu gizlemiyor. Tek çekincem değerlerimize bizden çok sahip çıkıp bizi kendi değerlerimize yabancı bırakmalarıdır.

ÇELEBİ’NİN ÇOCUKLUĞU

İstanbul’un fethinden sonra ailecek Unkapanı’na yerleştikleri söylenir. İstanbul’da medrese eğitimini tamamladıktan sonra babasından tezhip, hat ve Kur’an öğrendi. Bir süre musiki ile ilgilendi. Kur’an’ı ezberleyerek hafız oldu. Enderun’a alındı. Dayısı Melek Ahmet Paşa vasıtası ile Sultan 4. Murad’ın hizmetine girdi.

ÇELEBİ’NİN KRONOLOJİSİ

Evliya Çelebi'nin geziye karşı duyduğu ilgi, çocukken babası ve yakınlarından dinlediği öykü, söylence ve masallardan kaynaklanıyordu. Seyahatname'de geziye duyduğu ilgisini anlatırken, 1630'da bir gece rüyasında Hazreti Muhammed'i (s.a.v.) gördüğünü, ''Şefaat ya Resulallah'' diyeceğine şaşırıp ''Seyahat ya Resulallah'' dediğini, bunun üzerine ona gönlünce gezme, uzak ülkeleri görme imkânı verildiğini yazdı.

1930-35 yıllarında İstanbul’un her yerini gezmeye başladı. Gördüklerini, duyduklarını kaleme aldı.

1640-45 yıllarında Bursa, İzmit ve Trabzon’u gezdi.

1645'te Kırım'a Bahadır Giray'ın yanına gitti. Yakınlık kurduğu kimi devlet büyükleriyle uzak yolculuklara çıktı. Savaşlara Ulak olarak katıldı. Yanya'nın alınmasıyla sonuçlanan savaşta, Yusuf Paşa'nın yanında görevli bulundu.

1646'da Erzurum Beylerbeyi Defterdarzade Mehmet Paşa'nın muhasibi oldu. Doğu illerini, Azerbaycan'ın, Gürcistan'ın kimi bölgelerini gezdi. Bir ara Revan Hanı'na mektup götürüp getirmekle görevlendirildi. Bu sebeple Gümüşhane, Tortum yörelerini dolaştı.

1648'te İstanbul'a dönerek Mustafa Paşa ile Şam'a gitti, 3 yıl da o dolaylarda gezdi.

1651'den sonra Rumeli'yi dolaşmaya başladı, bir süre Sofya'da bulundu.

1667-1670 arasında Avusturya, Arnavutluk, Teselya, Kandiye, Gümülcine, Selanik bölgelerini gezdi.

Kaynaklarda, Evliya Çelebi'nin gezi süresi 50 yılı kapsıyordu. Mısır'dan dönerken ya da İstanbul'da 1682'de öldüğü sanılan Evliya Çelebi'nin kabrine ait herhangi bir bilgiye tarihi kaynaklarda yer verilmezken, kabrinin kayıp olduğu da belirtiliyor.

ÇELEBİ NELERİ KALEME ALDI

Evliya Çelebi, Seyahatname'sinde, gezdiği ülkelerin yeme içme alışkanlıkları, ekonomisi, giyim şekli, coğrafi durumu, dili, gelenek ve görenekleri hakkında ilginç bilgiler vermişti. Gördüklerini ve gözlemlerini bu eserinde tarih ve yer belirterek yazmıştı. Olayları yalın ve duru, halkın anlayacağı şekilde yazmıştı. Halkın anlayacağı deyimleri fazlaca kullanmıştı. 10 ciltlik Seyahatname'de, bütün görmüş ve gezmiş olduğu memleketler hakkında oldukça önemli bilgiler yer almaktadır.

HANGİ CİLTTE HANGİ MEMLEKETLER VAR



Evliya Çelebi o dönemin konuşma dilini kullanırdı. Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesinde yer alan yerler:

1.cildinde İstanbul ve civarı,

2.cildinde 1640'te yaptığı Buca, Batum, Trabzon, Kafkasya, Girit, 1645'teki Erzurum, Azerbaycan, Gürcistan seferleri,

3.cildinde Şam, Suriye, Filistin, Urmiye, Sivas, El-Cezire, Ermenistan, Rumeli, Bulgaristan ve Dobruca,

4.cildinde Van, Tebriz, Bağdat, Basra gezisi yer alıyor.

5.cildinde Van, Basra seyahatinin sonuyla başlıyor ve Oçakov gezisi, Rakoçzi'ye karşı sefer, Rusya seferi, Anadolu asilerine karşı hareket, Çanakkale yolu ile Bursa'ya gidişi, Boğdan'a gidişi, Transilvanya seyahati, Bosna'ya gidişi, Dalmaçya seferi, Sofya'ya gidişinden oluşuyor. Çelebi'nin Balkanlar ve Avrupa izlenimlerine yer verdi,

6.ciltte, Transilvanya seferi, Arnavutluk gidişi ve İstanbul'a dönüşü, Macar seferi, Uyvar'ın kuşatılması, 40 bin Tatarla Avusturya, Almanya, Flemenk'e ve Baltık Denizi'ne kadar gitmesi, Uyvar'ın zaptı, Belgrad'a gidişi, Hersek'e gönderilmesi, Ragusa seyahati, Karadağ ve Kanije seferleriyle Hırvat memleketindeki gezileri,

7.ciltte Avusturya, Kırım, Dağıstan, Deşt-i Kıpçak, Esterhan,

8.ciltte Kırım, Girit, Selanik, Rumeli,

9.ciltte Kütahya, Afyon, Manisa, İzmir, Sakız Adası, Kuşadası, Aydın, Tire, Denizli, Muğla, Bodrum, Ege Adaları, Isparta, Antalya, Alanya, Karaman, Silifke, Tarsus, Adana, Maraş, Antep, Kilis, Halep, Lazkiye, Şam, Beyrut, Sayda, Safed, Nablus, Kudüs, Medine, Mekke ve civarlarını,

10.ciltte Mısır izlenimleri ile sona eriyor.