Eski bir ordu mensubu olan Baha Vefa Karatay, Türkiye’nin

ilk Avustralya Büyükelçisi olarak atanır (1967-68/D.A.)

Cumhuriyetimizin kuruluşunun üzerinden yarım yüzyıl kadar bir zaman

geçmiştir… Sidney’deki ilk gününde yaşadığı bir olay Atatürk hakkında

duyduğum en güzel ama az bilinen hikayelerden biridir.

>

Büyükelçimizin henüz birinci günüdür Sidney’de. Ankara’ya postalamak

istediği kartlar için pul alması gerekir. Bir dükkana girer… Dükkanın

sahibi zarfın üzerinde ANKARA ismini görünce mırıldanır bir tonla “hmmm

Ankara…Ankara …” diye tekrar eder ve Elçimize sorar “ Neredeydi bu

şehir?”. Aldığı cevaptan sonra : “ anladım, yani Gelibolu’nun

bulunduğu memleket.” Ve devam eder:“ Dayım Gelibolu’ya katılmış bir

Anzak’tı. Yaralı olarak dönmüştü. Türk Askeri’nin kahramanlığını ve

dürüstlüğünü överdi.”. Bir süre dayısının anılarını anlattıktan sonra

sorar:“ O savaşta sizin “Kemal” adında genç bir komutanınız varmış,

dayım ondan büyük hayranlıkla bahsederdi, sonra ne oldu ona?”. Dükkan

sahibi aldığı cevap karşısında şunları söyler: “ Hiç şaşırmadım! Dayım

onun büyük işler yapabilecek biri olduğunu söylerdi…” Evet hikaye

böyle işte…

>

İlerleyen günlerde Büyükelçimiz Avustralya Genel Valisi Lord Casey

(İngiltere Kraliçesi’nin Avustralya valisi ) ve eşi Leydi Casey‘in de

olduğu bir akşam yemeğine katılır. Lord Casey Büyükelçimizi salonda

sakin bir yere alır ve bu yazıya konu olan Charles Ryan’ın Çanakkale

Savaşlarındaki gerçek hikayesini anlatır. Büyükelçimiz hikayeyi ilk

kez duymaktadır... O dönem Lord Casey 1. Avustralya Tümen Komutanı’nın

emir subaylığını yapmaktadır. Savaş başlamadan bir gün önce, akşam

gemide subaylara yemekli davet verilir. Davetliler arasında tümen

baştabibi Doktor Charles Ryan’ın göğsünde büyük bir Osmanlı Madalyası

görenler hayretler içinde kalırlar. Bir gün sonra savaşacakları,

düşmanları olan bir devletin madalyasını göğsünde taşımakta neyin

nesidir ?!! Doktor Charles Ryan gayet sakin ve kararlı bir tutum

içinde tepkileri şöyle yanıtlar: “Ben bu madalyayı, o ünlü Plevne

savunmasında, Osman Paşa’nın emrinde ve kahraman Türk askeriyle omuz

omuza savaşarak kazandım. Aradan geçen kırk yıla yakın bir zamanda

bugün onlara karşı savaşmaya gidiyorsam, bu Plevne’de silah arkadaşlığı

yapmaktan daima onur duyduğum Türklere karşı bir düşmanlık nedeni ile

değil, sadece asker olarak aldığım emrin gereğini yerine getirmek

içindir !” …

Lord Casey’in anlatımı bitince eşi Leydi Casey gözleri dolu dolu bir

şekilde büyükelçimize döner ve şöyle der: “Sayın Büyükelçi, biliyor

musunuz, o Doktor Charles Ryan benim babamdır !”… Konuşulacak çok şey

vardır, sohbet saatlerce sürer…

>

Charles Ryan'ın Çanakkale cephesinde yaşadığı bir başka olay ise

şöyle... Çanakkale savaşlarının en kanlı günlerinin yaşandığı bir

dönemde karşılıklı olarak cesetlerin toplanması için kısa süreliğine

ateşkes ilan edilir. Aşırı sıcak havada cesetler çok daha hızlı

çürümektedir ve koku dayanılmaz hale gelmiştir... Anzaklar adına savaş

alanına giden subaylardan biri de Doktor Ryan’dır. Görevini

yapmaktayken kendisi gibi görevli olan Türk subayları onun göğsündeki

Osmanlı nişanını görür ve şaşkınlıkla yanına gidip hikayesini sorarlar.

Türk siperlerine davet edilen Charles Ryan bir süre subaylarımızla

sohbet edip Plevne anılarını anlatır. Kendisine ikramlarda bulunulur.

Duygulu anlar yaşanır ve sıcak bir vedalaşmanın ardından herkes

görevinin başına, kendi savaş cephesine döner.Savaş sürmektedir ...

Charles Ryan bütün tepkilere rağmen savaş sonuna kadar madalyasını

göğsünden çıkarmayacaktır…

>

Şimdi biraz da Charles Ryan’ın bu madalyayı aldığı süreçten, onun kısa

bazı anılarından ve Türkler hakkındaki düşüncelerinden bahsetmek

istiyorum.1870’li yıllarda İngiltere’de tıp eğitimini tamamlayan genç

Charles Ryan, iş bulmak için gittiği İtalya’da Osmanlı Ordusu’nun

yabancı uyruklu doktor aradığını öğrenmiştir. Kısa zamanda işlemlerini

tamamlar ve Tuna Nehri yoluyla İstanbul’a ulaşır.Savaşta adeta bir Türk

subayı gibi hareket etmiş ve bu Osman Paşa’nın da dikkatini çekmiştir.

Ateş hatlarında bile korkusuzca aktif olarak bulunur. Zaferle

sonuçlanan savaşın sonunda madalyayı hak etmiştir. Hayatının geri

kalanında Türk dostu olarak kalır ve anlattığı anılar nedeniyle

dostları ona “ Plevne Ryan” diye hitap eder. Doktor Ryan’ın

kaybolmasına, unutulup gitmesine gönlü razı olmadığı ve bu nedenle

kaleme aldığı anı kitabından bazı bölümleri sizlerle paylaşmak

istiyorum.“ Türk askerlerinin sabır ve tahammülüne, yiğitliğine,

vatanseverliğine yakından tanık ve hayran olmadıkça, benim çektiklerime

hiç kimse dayanamazdı…”“Türkiye üzerine çöreklenmiş olan kara bulutlar

arasında hala parlamakta olan yıldızları seçmekteyim. Çünkü silah

arkadaşlığı yaptığım bu insanların sahip bulundukları yüksek şeref ve

namus duygularıyla, eşsiz yiğitlik ve sadakatleriyle, üstün

vatanseverlikleriyle gönlümde gururla muhafaza ettiğim üstün

hasletlerine güvenim sonsuzdur.”“ Hiçbir uyuşturucu kullanmadan

ameliyatını yapmak zorunda kaldığım bir Türk askeri, ben kesik

bacağının derilerini sökerken, o bir taraftan , yaralıların isimlerini,

birliklerini yazmak üzere gelen yüzbaşının sorularına matanetle cevap

vermekteydi. Bir süre sonra bu askerin Rus süngülerinin üzerine nasıl

yiğitçe atıldığına da şahitlik etmiştim." Bütün doktorluk hayatım

boyunca en büyük acılara tahammül bakımından Türk askeri ile

kıyaslanabilecek insanlara rastlamadığım gibi, korkunç ağır yaralardan

onlar kadar olağanüstü hızla iyileşip, kurtulanları da görmedim.”

>

Charles Ryan daha sonra Erzurum’da görevlendirilir. O dönemde ortaya

atılmaya başlanan sözde soykırım haberlerine verdiği sert tepki de

kitabında anlatılmaktadır. Doktor Charles Ryan 1926 yılında kalp krizi

sonucu hayatını kaybeder. Osmaniye ve Mecidiye nişanları sahibi olan

Ryan’ın hikayesi ne yazık ki günümüzde, Stephan Spielberg ‘in “ Er

Ryan’ı kurtarmak” filmindeki Ryan kadar bile bilinmiyor. Onun

anılarının yer aldığı kitabın çok kısa özeti Büyükelçimizin “ Mehmetçik

ve Anzaklar” kitabında anlatılıyor. Basım tarihi 1987. Bu kitap dışında

Dr. Ryan’ın hikayesinin anlatıldığı hiçbir kitap duymadım. Babamın

kütüphanesinde bulunan bu değerli eseri okuduğumda en çok etkilendiğim

hikayelerden biriydi Dr Ryan’ın hikayesi.Neyse ki 2005 yılında İş

Bankası bu çok önemli eseri dilimize bütün olarak çevirdi ve “

Plevne’de bir Avustralyalı” adıyla yayınladı. Gururla, acıyla,

gözyaşlarıyla ve ibretle okuyacağınız bir kitap diye düşünüyorum. Bu

ilginç insanın hikayesinin yaygınlaşması, daha çok bilinmesi için bir

şeyler yapmak istedim ve bu yazıyı kaleme aldım. Son centilmenler

savaşı olarak da bilinen Çanakkale Savaşları’ndan Anzaklar ve Türkler

adına mutlaka bilinmesi gereken bir hikaye onun ki… Savaşta insanlık

namına onurlu bir duruş sergileyen Charles Ryan’ın belki küçük bir

heykeli de dikilir birgün onca hizmet ettiği bu aziz

topraklarda. Işıklar içinde uyusun…

>

Sevgili düşmanım CHARLES SNODGRASS RYAN.

>

Ayla Çağlayan



(Bu vesile ile adları anılan velinimetimiz, Ulu Önderimiz Mustafa Kemal

Atatürk’ü, Bütün Çanakkale Savaşı şehitlerimizi, Osman Paşa’yı,

Büyükelçimiz Baha Vefa Karatay’ı da saygı ile anıyor Tanrı’dan rahmet

diliyorum. )