Bundan önceki birkaç yazımda Orta Asya’daki gelişmeleri ele almış ve Türkiye’nin Orta Asya ülkelerinde çok büyük mevzi kaybettiğini söylemiştim. 1991 de Sovyetlerin dağılmasından sonra bölge ülkelerini defalarca dolaşan ve bu ülkelerdeki tüm gelişmeleri yakından inceleyen birisi olarak bana göre, Türkiye’nin Türk Cumhuriyetleri ile olan ilişkilerinin gerileme sebepleri şunlardır;

a) Türkiye’nin ekonomik gücü, bölge ülkelerinin ihtiyaçlarını karşılamakta yetersiz kaldı.Başlangıçta bölge ülkelerine açılan Eximbank kredileri geri dönmedi. Türkiye finansman açısından bu ülkelerin beklentilerini karşılayamadı. Bölge ülkeleri de başka kaynaklara yöneldi.

b) Türkiye’nin Demokratik, Laik ve Liberal yapısı bu ülkeleri yönetenler tarafından fazla cazip bulunmadı. SSCB’nin dağılmasından sonra, bölgede iktidarı ele geçiren yöneticiler, ülkelerinde demokrasinin yerleşmesinden ziyade kendi hâkimiyetlerini güçlendirip kökleştirecek ve hatta, iktidarın kendilerinden sonra çocuklarına kalmasını sağlayacak bir yönetim geliştirdiler. İktidarda kalmalarının yolu olarak ta, Türkiye’den daha güçlü bir süper güce arkalanmanın gerekli olduğunu düşündüler. 1996’dan sonra hızla toparlanma sürecine giren Moskova, bu ülkelerin yöneticileri tarafından bir hami olarak kabul edildi. Rusya, bu ülkelerdeki Rus azınlıklarında varlığını düşünerek bu ülkelerin doğal liderliğini kabullendi. Türkiye’nin bölge ülkelerine doğal liderlik yapabilecek ne ekonomik, ne siyasi, ne de askeri gücü vardı.

c) Üçüncü sebep ise; Türkiye’yi yönetenlerin olduğu gibi, Türkiye’yi temsilen bu ülkelere gelen resmi yetkililerin, başlangıçta bölge insanlarına ve yöneticilerine karşı takındığı yanlış tavır, bu ülke insanları üzerinde itici bir faktör olmuştur. Bu durum bazı bölge yöneticilerinin; “Biz bir ağabeyden kurtulduk.Yeni bir ağabeye ihtiyacımız yok..” şeklinde konuşmalarına neden olmuştur..Öte yandan SSCB’nin dağılmasından hemen sonra bölgeye akın eden Türklerin arasında bazı kötü niyetli işadamı veya işadamı kılığındaki dolandırıcıların yaptıkları faaliyetler de, bu ülkelerde, Türkiye’ye ve Türk işadamlarına karşı güvenin sarsılmasına neden olmuştur..

d) Türkiye’nin son yıllarda kendi iç problemleri ve AB’ye yönelik politikaları bölgeye olan ilgisini azaltmıştır. Türkiye son yıllarda birkaç ekonomik kriz atlatmıştı. Özellikle Bankacılık krizi esnasında ekonomik açıdan çok büyük sıkıntılar yaşamıştı. Üstüne birde yaşadığı deprem felaketi Türkiye’yi iyice bunaltmıştı. Bu durumda Türkiye kaynaklarını daha hesaplı kullanmak zorunda kalmıştı. Aynı şekilde Türkiye’de baş gösteren bölücü ayaklanma ve Fundamentalist tehlike, bölge ülkelerinin kafasında “Türkiye Modeli”ni iyice zayıflatmıştı.

e) Rusya, bölgeyi başka güçlere bırakmama düşüncesindedir. Bölge ülkeleri Rusya’nın ekonomik ve siyasi baskılarına dayanabilecek güçte değildi. Azerbaycan’da Elçibey örneği, diğer ülke yöneticileri üzerinde derin etkiler bıraktı. Türkiye yanlısı Elçibey, Rusya destekli Suret Hüseyinov’un karşısında tutunamamış ve ülkeyi terk ederek Nahcıvan’a geçmişti. Türkiye, kendi yanlısı Elçibey’i savunmak için fazla bir çaba göstermemişti. Öte yandan bölge ülkelerinin ekonomileri de Rusya’ya bağımlı idi. Özellikle Kazakistan’ın petrolü, Türkmenistan’ın gazı, Rusya’nın kontrolünde olan boru hatlarından geçiyordu. Rusya bu boru hatlarını bir tehdit unsuru olarak kullanabiliyordu.

f) Bir diğer konu ise; bu ülkelerin aydın kesimleri 70 yıllık yönetimden sonra çok fazla Rusçu veya Rus yanlısı olmuşlardı. Bu aydınlar, Rusya ile kafa ve gönül bağlarını hala daha koparmış değillerdi. Geçmişte olduğu gibi, Aydınların ve özellikle Akademik çevrelerin okullarda Rus yanlısı eğitim vermeleri sebebi ile, yetişen genç dimağların şuur altında Rusya’ya hayranlık oluşmaktadır.

g) Bölge ülkelerinden Özbekistan’ın lideri İslam Kerimov, başından beri Türkiye’ye karşı mesafeli durmuş ve ilk fırsatta da Türkiye ile ilişkileri koparmıştı. Kerimov, 1999 da kendisine karşı yapılan veya yapıldığı iddia edilen bir suikast girişiminden Türkiye’yi sorumlu tutmuş ve Türkiye’ye sığınmış olan muhalefet liderlerinin kendisine teslim edilmesini istemiştir. Türkiye’nin bu teklifi kabul etmemesi üzerine Türkiye ile diplomatik ilişkilerini askıya almış, Türkiye’de okuyan bütün Özbek öğrencileri geri çağırmış ve ülkesindeki bütün Türk okullarını kapatmıştı.

h) Türkiye, Atatürk’ten sonra Türk dünyasına gözlerini kapamış ve Sovyetler Birliğinin dağılma ihtimaline karşı hiçbir hazırlık yapmamıştı. Özbeklerin muhalif lideri Muhammed Salih, Türkiye’nin politikasını değerlendirirken şöyle demiştir; “Türkiye’nin Özbekistan ya da Orta Asya politikası maalesef yok. Bugüne kadar olmadı. Ben Türkiye’ye ilk kez gittiğimde Dışişleri Bakanlığı’nda küçük bir brifing verdim. O zaman, “Biz çok hazırlıksız yakalandık. Bizim Orta Asya politikamız maalesef olmadı. Sovyetler Birliği aniden çöktü ve biz de böyle yakalandık, ama şimdi bizim kardeşlerimiz hakkında düşünmemiz lazım,” diyorlardı. Bakın bu 19 yıl önce ne söylüyorlarsa şimdi de aynı şeyi söylüyor ama hala bir politika geliştirmiyorlar.Türkiye’yi ve Türkiye’yi yönetenleri anlamak çok güç..”



KAYNAK: BULTÜRK