Bugün özellikle Kars ve Ardahan’da yaşayan Karapapak-Terekeme Türkleri arasında kaz besiciliği önemli bir yer tutar. Sofraların en lezzetli yemeği ve misafire ikram edilen en makbul yemek kaz etidir. “Bir Karapapak’ın babasını öldür sana düşmanlık beslemez, kazını öldür kan davası güder.” şeklinde yapılan espriler de kaz’ın Karapapaklar arasında ne kadar değerli ve itibarlı olduğunun bir ifadesidir.

Kaz’ın Karapapaklar arasında bu kadar önemli bir yerinin olmasının, gelenek ve göreneklerine çok sıkı bağlı olan bu topluluğunun İslamiyeti kabul etmeden önceki dinleri olan Şamanizm’den kalma bir gelenek olabileceği düşünülmektedir. Zira Kaz, Şamanizm’de kutsal bir hayvandır ve insanı Tanrıya ulaştırır.

Şamanizm milattan önceki yıllardan bu yana Türklerin ve çevresindeki toplulukların İç ve Orta Asya’da inanç ve uygulamalar bütünüdür. Şaman ya da Kam adı verilen din adamları tarafından uygulanır. Bu inanç sistemi tam anlamı ile teşekkül etmiş bir din değildir. Tanrılar ruhlar ve insanlar arasında ilişkileri sağlayan bir sitem ve tekniktir.

Şamanizm’de Tanrı Kara Han bembeyaz bir kazdır. Sonsuz suyun (zamanın) üzerinde uçar durur. Ak Ana suyun altından ona ’yarat’ diye seslenir. Kara Han yalnızlığını yenmek için Er Kişi’yi yaratır. Ancak Er Kişi onun gibi ak ve temiz değildir. Birlikte dünyayı kurarlar ama Er Kişi yeraltı dünyasının Hanı olur. İnsanları kandırarak onları yeraltı dünyasının karanlık katlarına çekmeye çalışır. Kara Han ise Tanrı Ülgen adını alarak gökyüzünün üst katlarına çekilir. Buradan yolladığı elçilerle ve kutsal hayvanlarla insanları yönlendirmeğe çalışır. Ak Tanrılar gökyüzünün beşinci katında otururlar. Tanrı Ülgen’e ulaşmak isteyen Şaman rahipler ancak bu kata kadar yükselerek dileklerini kutsal elçilere bildirirler. Yeryüzüne veya insan katına dönüşleri kazlarla gerçekleşir.

Tanrı Ülgen 17 kat olan göğün en üst katında oturmaktadır. Tanrı Ülgen’in yanına çıkabilmek kolay değildir. Kurbanları ona ulaştırmak (yani mirac) çok zordur. Oysa yaban kazı dünyada en fazla yükseğe çıkabilen kuştur. Yaban kazları İç Asya ile Hindistan arasında mevsimlik göçleri sırasında dünyanın en yüksek sıraları olan Himalaya dağlarını geçmektedirler. Bugün bilim adamları bu kuşların yaklaşık 13000 m. yükselebildiklerini tespit etmişlerdir (Dünyanın en seri ve en fazla yükselen uçakları conkordlarda 15000 m. yükselebilmektedirler). Bu hayvanların bu yükseklikte düşük oksijen oranı ve düşük sıcaklıktan nasıl korundukları ayrıca incelenmektedir. Yüksek dağlara tırmanan dağcılar düşük sıcaklıklardan korunmak için giysi ve barınaklarını kaz tüylerinden yapılmış olanlardan seçmektedirler.

Şamanizm’den ve Kaz’ın Şamanizmdeki yerinden kısaca bahsettikten sonra kaz kültünün günümüze kadar uzayan birkaç kalıntısından bahsedelim. Özellikle Karapapak kadınlar arasında giyilen üç etek giysilerin kaz ayağı olduğu ve uğur getirdiği için giyildiğine inanılır. Şamanizm’de kaz’ın ayağının uğurlu olduğuna ve indiği (gezdiği) yerlerin kutsal olduğuna inanılmaktaydı. Çünkü kaz Tanrı’ya ulaşabilen kuştur. Tanrıyla iletişim kurabilen şamanlarda bu kuşun yardımı olmadan Tanrı’nın yanına çıkamazlar, dolayısıyla insanların Tanrı’nın şefaatini sağlamak için ona sundukları kurbanları şaman, Tanrı’ya kaz olmadan götüremezdi.

Kadınlar yeni doğan çocukların sıhhatli ve sağlık büyümeleri, başarılı olmaları için elbiselerine kaz tüyü takarlardı. Bu gelenek bazı Karapapaklar arasında hâle devam etmektedir.

Yine kadınlar elbiselere, halılara ve diğer dokumalara uğur getirsin diye kaz ayağı motifi işlerlerdi. Bu yalnız Karapapaklar arasında değil, diğer Türk boyları arasında da sıkça görülen bir inançtır ve kaz ayağı motifinin mezar taşlarına da işlendiği görülmektedir.

Türklerin ulusal çalgısı olan saz (bağlama) Karapapak Türkleri arasında da en fazla kullanılan aletdir ve adeta Karapapaklarla özdeşleşmiştir. Asya’daki adı kopuz olan bağlama, kutsal bir alet olarak görülüyordu. Kopuzda, manevi bir güç bulunduğuna inanan Şamanist Türkler, onda olağanüstü güçler buluyorlardı. Kopuz’un gövdesi bir kaz gövdesini sembolize etmektedir. 11. yüzyıl’da yazılan Divanü Lügat-it Türk’te, kaz göğsü kopuzlardan bahsedilmektedir.

Türkler İslamiyeti kabul ettikten sonra bu dine eski dinleri şamanizmden ögelerde katmışlardı. Bu ögelerin bir çoğu günümüze kadar ulaşmıştır. Karapapak-Terekeme Türkleri arasında da şamanizm’den kalma bir çok gelenek mevcuttur. Kaz’ın Karapapaklar arasında bu kadar mühim bir yerinin olması da çok dikkat çekicidir ve Şamanizmle alakalı olabileceği düşünülmektedir.