JSF-Joint Strike Fighter, Turkcesi "Ortaq (Birlesmis) hucum doyus ucagi" demekdir. Amerika Hava Quvveleri, Deniz donanmasi (NAVY) ve deniz piyadalari (Marine Corps) hisselerinin 21-ci esrde teleblerini yerine yetirecek esas 5-ci nesil coxmeqsedli doyus ucagi proqramidir. Hele 1980-lerde haqqinda soz gedirdi, lakin "soyuq muharibenin" SSRI-nin parcalanmasi ile sona catmasi bir cox proje kimi JSF-i de lengitdi.

Amerikanin "muqeddes anti-terror" mucadelesi ise herbi xercleri, onlarla birlikde ise yatmis projeleri canlandirdi. JSF basladildi. Projeni qazanmaq ugrunda iki prototip ucaq-Boeing’in X-32’si ve Lockheed Martin’in X-35’i yarisdilar. Sonucda X-35 secildi ve F-35 Lightning II (Simsek 2) adi ile istehsal merhelesine buraxildi.

Proqramin esas sifariscisi ABS-dir. Ucagin istehsalinda Lockheed Martin’le yanasi Northrop Grumman ve BAe (Britaniya) da istirak edirler. Bundan elave TuSAS (Turkish Aerospace Industries) Lockheed Martin’in sifarisi ile boyuk bir partiya F-35 ucun orta fuzelaj istehsal edecek. Lakin TuSAS’in rolu bununla bitmir.

Proqramda uc duzey istirakcilar var ve onlar sifaris hecmi ve proqramdaki maliyye payina gore siralaniblar.

1-ci duzeyde Britaniya tekdir (USD 2.5 mlrd 10%); 2-ci duzeyde Italiya (USD 1 mlrd) ve Niderlanddir (USD 800 mln); 3-cu duzeyde Kanada (475 mln), Turkiye (195 mln), Avstraliya (144 mln), Norvec (122 mln), Danimarka (110 mln). Sinqapur ve Israil de proqramda maraqlidirlar.

Bes bunlari niye yaziram? Meqsedim nedir?

Turkiye 1952-de NATO-ya daxil oldugu andan herbi-texniki anlamda Amerikadan ve Qerbden asili oldu. Bunun cetinliyini 1974 Kibris ugrunda muharibede gordu. Amerika Turkiyeye embarqolar tetbiq etdi ve Turk qosunlari bundan yaman eziyyet cekdiler. Son zamanlar ayaga qalxan Turkiye Mudafie Senayesi inamla addimlayir. Artiq Turk Silahli Quvveleri bir cox ehtiyacini ozu qarsilayir ve hetta musteqil tasarimlar edir. Turkiye 230 kusur F-16-sinin ABS-dan alinmis ilk 11 (?) ucaqdan savayi hamisini ozu istehsal etdi, bundan elave Misirin F-16 sifarisinin yarisini yerine yetirdi. Bu gun Otokar, TuSAS, AselSAN, HavelSAN, TUBITAK ve s. Turk yerli sirketleri oz tasarimlarini heyata kecirirler ve eger bu temple getse idi Turkiye 10-15 ile butun mudafie senayesi sifarislerini 90-100 % oz gucune yerine yetire biler ve hetta en boyuk ixracatcilara qosula bilerdi. Turk Milli Tanki, Mehmetcik silahi, Firtina ve T-129-larin ardindan yerli tasarim edilmis ve ya yaxin dovletlerle birlikde ortaq tasarim edilecek yeni nesil doyus ucagi projesi gerekli idi. Lakin Turk Silahli Quvvelerinin en onemli unsuru-Turk Hava Kuvvetleri (THK) ozunu JSF ile daha 20-25 iliyine Amerikaya bagladi. Duzdur, F-16-da oldugu kimi 100+ Turk F-35-ni de TuSAS ozu istehsal edecek (yigacaq/toplayacaq), lakin ele hisseler ve "know how" var ki, Amerika bunu hec kime demir ve vermir ki, onlarin vasitesile de Turkiye ve diger serikleri qisa iple ozune bagli saxlayir.

F-35 THK-ya boyuk imkanlar verir ve Yunanistan, Rusiya, Ermenistan, qonsu ereb dovletleri ve hetta Fransa kimi dovlerler qarsisinda Turkiyeni bir addim one atir. F-35 saka deyil, bu 5-ci nesil en muasir avionikaya, silahlanmaya, radara ve gorunmeslik (stealth) qabiliyyetine malik ucaqdir. Lakin, baxin ki, Fransa, Isvec, Almanya, Yaponiya ve hetta Korea da Amerika ile bu proqrama qosulmagi ve bele bir ucaga sahib olmagi yox, az-cox oz, yerli gucleri ile istehsal edecekleri projeleri ya gerceklesdirdiler (Fransa-Rafale, Almanya, Ispanya, Italiya ve Britaniya-Eurofighter Typhoon) ya da gerceklesdirmek asamasindadirlar.

Turkiye ise yene de Amerikadan asili qaldi.

Hal bu ki, 195 mln amerikan dollarini yerli tasarima yatirsa idi ki, gelecekde sifaris olunacaq 100+ F-35-in qiymeti bu meblege tam aid edilmeyib ve her bir F-35-i THK ucun 70 mln-dan hesablasaniz alacaginiz umumi meblegi yerli tasarima yatirmaqla daha ucuz, tam ve ya qismen yerli istehsal edilecek en az Isvecin Gripeni qeder bacariqli ve dost dovletlerin de elde ede bileceyi bir 4.5 ve ya hetta 5-ci nesil ucaq projesine nail olmaq olmazmiydi???