Ermeniler tarafından 1918 yılının 31 Mart tarihinde Azerbaycan Türklerine karşı soykırımı yapılmıştır. Bu soykırımda sadece Bakü”de 15 bin kişi katledilmiştir. Ağamirov”a göre ermeni çete başı Şaumyan Azerbaycan”ın Quba, Ağdam, Zengilan, Şamahı gibi ilçelerinde binlerce kişiyi ihtiyar-çocuk, hamile demeden katletmiştir. Bu katliamlar o kadar acımasız bir şekilde gerçekleştirilmiştir ki, bugün o günlerdeki soykırım manzaralarına şahitlik annelerin anlattıkları vahim olaylar insanın tüylerini ürpertiyor. Ermeniler bu soykırımı yaparken Bolşevikleri bile öldürmüşlerdi. Bolşevikler, kendilerini savunmak amacıyla biz Bolşeviğiz ama deseler de bu kendilerine yardımcı olmamıştır. Çünkü Ermeniler Azerbaycan Türkleri olan bu Bolşevikleri her şeyden önce Müslüman ve Türk oldukları için katlediyordu. Gözü dönmüş Ermeniler karnında bebek olan hamile kadınların karınlarını süngüyle deliyor ve bebeği dışarı çıkarıyor, kadınlara tecavüz ettikten sonra onların memelerini kesip, eğer kadın hamileyse karnındaki bebeği de öldürüyordu. Erkeklere verilen zulümde ise esir alınan erkek Azerbaycan Türkü askerler, tamamen etkisiz hale getirilerek, annelerinin gözü önünde cinsel organları kesiliyor ve gözleri oyuluyordu.



Bu denli vahşeti insanlık tarihinde ilk olacak işkence yöntemlerini Azerbaycan Türklerine karşı uygulayan Ermeniler adeta bir Haçlı savaşı başlatmış bulunuyorlardı. Olayları 1918”de Türkiye”den Azerbaycan”a bu vahşeti durdurmaya giden Kafkas İslam Ordusu komutanı Nuri Paşa biraz da olsun yatıştırmaya çalışıyordu. Nuri Paşa Azerbaycan”a geldikten sonra bu vahşet olayları yatışmış ve sükunet hüküm sürmeye başlamıştır. Nuri Paşa Azerbaycan”a gelirken Osmanlı Devletinin bir Paşası olarak görev yapmaktaydı ve kendisiyle bölgeye gelen diğer Paşalardan abisi Enver Paşa ve amcası Halil Paşalardı.



Kafkasya coğrafyası gerçekten de her zaman bölgenin kanayan yarasıydı. Azerbaycan”a gelen Osmanlı Paşaları Azerbaycan”ı bu zor durumdan kurtarırken diğer tarafta Osmanlı kendisi Kurtuluş Savaşı vermekteydi. Osmanlı böylesine zor bir dönemde bile kardeş Azerbaycan”ı unutmamış ve kardeş elini Azerbaycan”a uzatmıştır. Bu yardımlaşma müteakibinde Azerbaycan”da Komünist rejim iktidara geldikten sonra, yani 1920 yılının 28 Nisanında bile devam etmiştir. Azerbaycan SSC Halk Komiserleri Sovyetinin Başkanı Neriman Nerimanov Türkiye”ye altın, silah ve mazot göndermiştir.



Azerbaycan”ın milli kahramanı olan Nerimanov, Bakû”deki olası ulusal katliamı önlemiş, Türk dünyasının kalkınması için mantıklı siyaset üretmiş, hem de Lenin”i Türkiye”ye yardıma ikna eden şahıs olmaktadır. Çalışma, esasen Azerbaycan Cumhuriyeti”nin Merkezi Devlet Arşivindeki orijinal tarihi belge ve bilgilerin incelenmesi sonucunda hazırlanmıştır.



Mustafa Kemal Paşa, 3 Mayıs 1920 günü Doğu Cephesi Komutanı Kazım

Karabekir Paşa”ya yazdığı bir mektupta "Devlette hiç para kalmadı. Şu

anda içeride para temin edebileceğimiz bir kaynak da yok. Başka

kaynaklardan para temin edinceye kadar Azerbaycan hükümetinden borç

para alınmasını temin etmenizi rica ederim" diyordu. Kazım Karabekir

Paşa, isteği Azerbaycan hükümetine iletti. Bu istek, Azerbaycan Cumhuriyeti ile Ankara Hükümeti arasındaki ilk resmi temastı.



1921 yılı içinde Nerimanov”un şahsi emri ile Azerbaycan Dışişleri

Bakanı Mirza Davut Hüseyinov, kazanılan Birinci-İkinci İnönü Savaşları

münasebetiyle çektiği telgrafta "...Kazanılan bu büyük zaferlerden

dolayı Türk halkını Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti adına

kutluyoruz." diyor ve bu büyük zaferlerin şerefine Azerbaycan halkının

yardım için 30 sistern petrol, 2 sistern benzin, 8 sistern kerosin

gönderdiğini bildiriyordu.



Aynı yılın Mayıs ayında Azerbaycan Devleti, TBMM hükümetine 62 sistern

petrol gönderdi ve bundan sonra savaş bitinceye kadar aynı değerde

petrol ve üç vagon dolusu kerosin göndermeyi taahhüt etti. Bu

taahhüdün dışında 1922 yılında Batum yolu ile Azerbaycan dokuz bin

tondan fazla kerosin ve 350 ton benzin gönderdi.



Mustafa Kemal Paşa 1921 yılında Nerimanov”a bir mektup yazarak borç

para talep etmişti. Bu mektubu 17 Mart 1921 günü büyükelçi Nerimanov”a

ulaştırdı. Nerimanov, derhal 500 kg. altın gönderdi. Bunun 200 kg.

devlet bütçesine, kalanı ise mühimmat ve silah için kullanıldı. Daha

sonra Nerimanov Rusya”dan aldığı 10 milyon altın rubleyi Ankara”ya

gönderdi. Bu yardımlarla savaş içindeki ülkenin durumunda belirgin bir

düzelme oldu.



23 Mart 1921”de Azerbaycan hükümeti talep etmediği halde Türkiye”ye

Azerbaycan halkının hediyesi olarak 30 sistern petrol, 2 sistern

benzin, 8 sistern yağ gönderdi.



Nerimanov, Mustafa Kemal Paşa”nın yazdığı mektuba yazdığı cevabi

mektubunda her gün kazanılan başarılarla Türk halkının emperyalizmden

kurtulma günlerinin yaklaştığını, bu yüzden kahraman Türk halkını

kutladığını yazıyor ve sonra ilave ediyordu; "Paşam, bizim Türk

milletinde kardeş kardeşe borç vermez. Kardeş, her zaman kardeşinin

elinden tutar. Biz kardeşiz, her zaman elinizden tutacağız ve tutmaya

devam edeceğiz."



Bugünkü Türkiye iktidarının ise bunları unutarak Ermenistan”la yakınlaşmalar kurması hiç de Azerbaycan tarafından hoş karşılanacak bir durum değildir.







Dr. Elnur Hasan MİKAİL

Uluslararası İlişkiler uzmanı